رسیدن به سرزمین رویاها

گلی امامی

فیلم بر مبنای خودزندگی‌نامه­ سه جلد­یِ ویزما بلشویکا، نویسنده شهره­ لاتویایی و فعال اجتماعی ساخته شده. آثار ویزما بلشویکا در اروپای شمالی و به‌ویژه سوئد بسیار مورد استقبال قرار گرفته، به‌طوری‌که تا کنون پنج بار کاندیدای دریافت جایزه­ نوبل بوده است.

«بیله» حکایت دخترک هفت ساله­ باهوش و زیرک خانواده­ای فقیر در دهه­ 1930 در لاتویای تحت تجاوز آلمان نازی است. بیله با این‌که هنوز رسما به مدرسه نرفته، کتاب می­خواند، و آرزویش رسیدن به «سرزمین رویاهاست»، که به تصور او پشت جنگل بیرون شهرشان است (و  یکی دو بار در تلاشی بی‌حاصل می­کوشد به آن‌جا برسد). پدر دائم­الخمری بی‌کاره و مادر خانه­داری تلخ‌کام و موظف است که سامان ‌دادن به زندگی دشوار روزمره، دیگر محلی برای عطوفت در وجودش باقی نگذاشته. امور آن‌ها را مادر زنِ همیشه شاکی و غرغرو، با خدمتکاری در خانه­­ دیگران، تامین می­کند. نکته­ جالب توجه این است که خانه­ کوچک و فقیرانه­ای که فیلم‌برداری در آن صورت گرفته، در حقیقت خانه­ واقعی کودکی ویزما بلشویکاست.

فیلم‌برداری فیلم ریزبینانه و دقیق و بازی­ها بسیار درست و باورپذیر است. با وجود تصویر این ایامِ سخت در زندگی دخترک، فیلم از لحظات طنزآمیز خالی نیست. این فیلم سیاه‌وسفید و تاثیرگذار را می­شود در ژانر فیلم­های نئورئالیستی دهه­ ۵۰ (میلادی) ایتالیایی گنجاند. با در نظر گرفتن موفقیت بین­المللی فیلم «روما» (آلفونسو کوئارون) در سال 2018، که از هر نظر با انواع ملودرام­های پرفروش و موفق سال­های اخیر متفاوت بود، و شباهت­های ساختاری فراوان «بیله» به «روما»، می­­توان امیدوار بود که فیلم با موفقیتی بین­المللی روبه‌رو شود.

به سبک اروپای شرقی قدیم

مجید اسلامی

فیلم دوم این کارگردان اهل لتونی، اقتباسی ا‌ست از رمانی به همین نام نوشته بیزکا بلسه‌ویکا (شاعر، نویسنده و مترجم صاحب‌نام اهل لتونی، ۱۹۳۱-۲۰۰۵) که خاطرات کودکی نویسنده‌اش را بازتاب می‌دهد. این در واقع نخستین کتاب از سه‌گانه‌ای ا‌ست که به زندگی شخصیت اصلی‌اش در دوران پیش از جنگ، هنگام جنگ و پس از جنگ جهانی دوم (دوران اشغال لتونی به دست اتحاد شوروی) می‌پردازد. فیلم به‌زیبایی ما را با کاراکتر دختربچه‌ هشت ساله‌ فیلم همراه می‌کند؛ این‌که چطور دنیای پدر و مادرش و مشکلاتشان را نظاره می‌کند و این مشاهدات در ذهن خیال‌پرداز او چه جلوه‌ای پیدا می‌کند. «بیله» در ساختن فضای دهه‌ ۱۹۳۰ بسیار موفق است، هم‌چنین در ساختن فضای تغزلی ذهن کودکانه‌ بیله. چندان به دراماتیک‌ کردنِ وقایع عادی زندگی‌شان نمی‌پردازد و ترجیح می‌دهد روند عادی زندگی را از نگاه شخصت اصلی‌اش ترسیم کند. «بیله» بیشتر فیلم بافت است تا قصه یا ایده. اگر بخواهی با تعریف کردنِ قصه‌اش کسی را به دیدنش ترغیب کنی، شاید چیز زیادی برای تعریف کردن نداشته باشی. ولی فیلم موفق می‌شود صحنه‌های آشنایی مثل سینما رفتن، ذوق کردن از خوردنِ بستنی و مواجهه با مشق‌های آموزش پیانو را به صحنه‌هایی جذاب و دیدنی بدل کند.

ساختن فیلم با شخصیت کودک شرط اصلی‌اش بازی گرفتن از کودکان است. بازیگر نقش بیله (روتا کرونبرگا) فوق‌العاده است؛ شیرین و باهوش و دوست‌داشتنی. بچه که بودم، جشنواره‌ بین‌المللی فیلم کودک برای ما بچه‌های اواخر دهه‌ ۱۳۴۰ شمسی تجربه‌ای شگفت‌انگیز بود، و این خاطرات با سینمای اروپای شرقی دهه‌ ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ آمیخته اس؛ سینمای مجارستان، لهستان، رومانی و اتحاد شوروی (که شامل کشورهایی مثل لتونی هم می‌شد). «بیله» یادآور شکوه این سینماست در بهترین شکلش.