یک اقتباس ادبی درخشان

محسن بیگ آقا

در سال 1975 در اوج فعالیت هنری خود ناگهان به کتابی نوشته یک افسر جست‌وجوگر روسی به نام ولادیمیر آرسنیف علاقه‌مند شد و فیلمی به‌ زبان روسی درباره مردی به نام درسو اوزالا که راهنمای آرسنیف در جنگل شد، ساخت. فیلم با تصاویری نقاشی‌وار از طبیعت و جنگل آغاز می‌شود که طی فیلم ادامه می‌یابند. طبیعت و بازی نور در آتش و میان برگ زرد درختان نمایش نوعی بدویت ارزشمند و زیباست که در روحیه و نوع نگاه و زندگی شخص درسو اوزالا تبلور پیدا می‌کند. او با آتش حرف می‌زند و از او می‌خواهد ساکت باشد. برای درسو اوزالا مکان تولد و سن و سال معنایی ندارد. او به‌تنهایی عادت دارد، رک و راست و گاه با تندی و بدون ملاحظه حرفش را می‌زند و زبان طبیعت را می‌داند. او به دیگران نشان می‌دهد و می‌آموزاند که باید طبیعت را فهمید و با آن به‌ جای دشمنی باید زندگی کرد. کندن او از طبیعت و بردنش به شهر و زندگی در رفاه، کمکی به او نمی‌کند و به پایانی تراژیک منجر می‌شود.

فیلم ویژگی‌های دیگر آثار کوروساوا را در خود دارد: هم یک اقتباس ادبی درخشان است و هم مانند دیگر آثار مهم کوروساوا، در آن طبیعت و جنگل نقشی اساسی بازی می‌کند.

فیلم «درسو اوزالا» که به دلیل مفاهیم اخلاقی خود بارها از صداوسیما پخش شده است، در سال 1976 برنده جایزه بهترین فیلم غیرانگلیسی‌زبان اسکار شد.

هر چیزی را چگونه باید دید؟

محسن آزرم

کوروساوا به خواب هم نمی‌دید که «دودسکا دِن» (۱۹۷۰) به مذاق تماشاگران ژاپنی خوش نیاید، اما ظاهرا سرگذشت مردمان فقیر و بخت‌برگشته‌ای که در محله‌ای در حومه توکیوی مدرن زندگی می‌کردند و هیچ نور امیدی به زندگی‌شان نمی‌تابید، آن‌ها را سر ذوق نیاورد و در نتیجه‌ این خوش نیامدن بود که «دودسکا دِن» بدل شد به سنگین‌ترین شکست تجاری کارنامه‌ فیلم‌ساز و او را به صرافت خودکشی انداخت. شاید اگر چند سال بعد از این شکست بزرگ، فیلم‌سازان روس و مُس‌فیلم دست دوستی به سویش دراز نمی‌کردند و پیشنهاد نمی‌دادند فیلمی تازه بسازد، دوره‌ بی‌کاری کوروساوا بیش از این‌ها طول می‌کشید.
اما همه ‌چیز ظاهرا به‌خوبی پیش رفت تا «درسو اوزالا» (۱۹۷۵) شروع تازه‌ای برای کوروساوا شود؛ فیلمی که در شوروی فیلم‌برداری شد و عملا جز کوروساوا و فیلم‌بردارش همه اهل کشور میزبان بودند. کوروساوا خبر داد که می‌خواهد بر اساس کتاب‌های آرسنی‌یف فیلم بسازد و روس‌ها از شنیدن نام آرسنی‌یف و علاقه‌ کوروساوا به کتاب‌های او غرق حیرت شدند. در کتاب‌های او چه بود که شوق فیلم‌ ساختن را از نو در وجود کوروساوا زنده کرد؟ ظاهرا انسانیت و عشق به طبیعتی که آرسنی‌یف در وجود شکارچی‌ای به‌ نام درسو اوزالا دیده بود. این‌که دو آدم از دو دنیای متفاوت به‌ هم می‌رسند و هر کسی آن‌چه را که می‌داند، به دیگری می‌دهد، درست همان چیزی بود که کوروساوا در آن سال‌ها به آن احتیاج داشت. درسو اوزالای فرزانه‌ خو‌ن‌گرم همان کسی است که می‌تواند راه را پیش آدمی بگذارد که می‌خواهد بیشتر بداند. کار درسو، این مرشد و مراد بی‌بدیل، صرفا این نیست که رهبر گروه باشد، کارش این است که شیوه‌های دیدن را به آن‌ها بیاموزد؛ رازهایی را که در چیزها پنهان شده‌اند و مهم‌تر از همه احترام به طبیعت؛ چیزی که در این سال‌ها، در این زمانه‌ تیره‌وتار، بیش از همه به آن نیاز داریم.