طنز مطلوب

افشین هاشمی

نمایشنامه «اسم» نوشته‌ ماتیو دولاپورت و الکساندر دولاپتولیر ـ دو نمايشنامه‌نويس معاصر فرانسوي ـ برای تماشاگران ایرانی بسیار آشناست. سال‌ها پیش شهلا حائری آن را به فارسی ترجمه کرد و پس از آن چند گروه حرفه‌ای اجراهایی بسیار موفق و پرتماشاگر را از آن به صحنه برده‌اند. شوخی‌ها و موقعیتِ اصلی نمایشنامه (نام‌گذاری طفل تازه‌متولدشده) آن‌قدر برای همگان آشناست که جغرافیای وقوعِ اتفاق، تاثیری در برقراری ارتباط با آن ندارد. اما از آن‌جا که نامِ انتخابی برای طفل، به تاریخِ آلمان مربوط است، این موقعیتِ دراماتیک در آلمان بسیار ملموس‌تر و دیدنی‌تر خواهد بود. احتمالا همین انگیزه زونکه ورتمان، کارگردان آلمانی، برای ساخت فیلم «با آدولف چطورین؟» از روی این نمایشنامه بوده است.

همه‌ نمایشنامه در یک خانه و در یک شبِ شام اتفاق می‌افتد. فیلم‌ساز در اقتباس سینمایی خود، این موقعیت را حفظ می‌کند و به جز چند سکانس ـ با استفاده از بهانه‌ای که متن در اختیارش قرار می‌دهد ـ دوربین را از خانه بیرون نمی‌برد. یکی از آن‌ها سکانس آغازین فیلم است که با گذر از خیابان‌های شهر و شوخی با نام خیابان‌ها، لبخند بر لب تماشاگر می‌نشاند و به این ترتیب تماشاگر را برای تماشای فیلم آماده می‌کند.

فیلم‌ساز در ادامه نیز به نمایشنامه وفادار مانده و تنوعِ تصویری اثرش را با استفاده از میزانسن‌ و چیدمانِ بازیگران به دست می‌آورد. سپس در تدوین هم برای برشِ تصاویر و آدم‌ها به هم، سرعتی متناسب با اجرای بازیگران در نظر می‌گیرد، همان‌گونه که تماشاگر در تئاتر از سویی به سویی دیگر سر می‌چرخاند تا آدم‌های نمایش را دنبال کند. و همه‌ این طراحیِ تکنیکی، با ریتم و ضرباهنگ دیالوگ‌گویی بازیگران و دریافت درستِ آن‌ها از نوع طنز اثر به نتیجه‌ای مطلوب می‌رسد.

در نمونه‌ای مشابه، می‌توانم بگویم اگر تماشاگران از فیلمی مانند «خدای کشتار» ساخته‌ رومن پولانسکی (براساس نمایشنامه‌ای از یاسمینا رضا) لذت برده‌اند، حتما فیلم «با آدولف چطورین؟» را هم می‌توانند در برنامه‌ هفتگی خود قرار دهند.