مستندی دیدنی و تفکر برانگیز

محسن عبدالوهاب

به گمان من باید از حسن فضیلی و خانواده‌اش سپاس‌گزار باشیم که با تلفن‌های همراه از رنج‌ها، خطرها و شادی‌های مهاجرتشان فیلم گرفته‌اند و ما را هم‌سفر خود کرده‌اند.

قرن ما قرن فروریختن دیوارها و مرزهاست. سیل مهاجرت به کشورهای توسعه‌یافته، همچون فرار برده‌ها از اربابان، برای آزادی، امنیت و برابری، از هر راهی هر روزه درجریان است. جهان دیگر کوچک‌تر از آن است که بتوان بر مدار گذشته اداره‌اش کرد.

«مسافر نیمه‌شب» مستندی دیدنی و تفکربرانگیز است. خانواده‌ای افغان برای حفظ جان خود ترک وطن می‌کند و به جست‌وجوی خانه‌ای در این جهان، راهی سرزمین‌های دیگر می‌شود. حسن و خانواده‌اش در طول سفر پررنجشان گرمی روابط خود را حفظ می‌کنند. نگاه‌های عاشقانه همسر حسن و شیرینی لبخندهای او همراه با صبوری‌اش بر دربه‌دری‌ها و تحقیرها، حیرت‌آور است. گویی سالیان دراز جنگ در افغانستان به او زندگی توام با رنج را آموخته است. دو دختر خردسال حسن در آوارگی، ناامنی و در گریز از مرزها، کودکی می‌کنند و بزرگ می‌شوند. آن‌ها ناگاه خود را در جهانی پر از خشونت با مرزهایی بی‌معنی می‌بینند. آن هم در زمانه‌ای که هرکس به هرجا که دستش می‌رسد، دست‌اندازی می‌کند. حسن و خانواده‌اش هرکجا می‌روند، مجرم‌اند، چون رویای زندگی شرافتمندانه همراه با امنیت در سر دارند. آن‌ها مجرم‌اند، چون به جست‌وجوی وطنی هستند تا کودکان حسن زیر آسمانی آبی و دور از سیم‌های خاردار چندلایه و دیوارهای بلند و قطور سیمانی با کودکان دیگر بازی کنند و به مدرسه بروند.

مهاجرت اما تنها جابه‌جایی جغرافیایی و فیزیکی نیست. مهاجرت تقابل فرهنگ‌ها هم هست. در طول فیلم لحظاتی سرآغاز این تقابل در خانواده حسن به چشم می‌خورد. می‌توان حدس زد آینده این خانواده‌ مجرم، همراه با دردِ زایش‌های دیگری است. آیا حسن باز از خود و خانواده‌اش فیلم می‌گیرد؟

گاهی سینما خیلی کثیفه

پیروز کلانتری

یک زن و شوهر جوان افغانستانی، هر دو فیلم‌ساز، در پی راه انداختن یک کافه هنر و تهدیدشان از سوی طالبان، با سه دوربین موبایل خود و دختر کوچکشان، طی مسیری حدودا سه ساله (با نمایش و تاکید بر روزهای سپریشده سفر) از تاجیکستان به افغانستان و بعد از آن ایران، ترکیه، بلغارستان، مجارستان و نهایتا پذیرفته شدن در اروپا را به تصویر میکشند، درحالیکه در پایان این سه سال پرتعلیق هنوز خانه و مامنی ندارند.
فیلم‌ساز سعی در ایدهگذاری و ماجراآفرینی ندارد و نمیخواهد احوال درون و مکنونات خود و همسرش را وسط بگذارد (آنچه سفر را برایشان تلختر از این هم میکرد). گزارش میدهد از موقعیتهای جوراجور جابهجایی خانواده و لابهلای آن مکث میکند بر لحظاتی همچون وادادگی بچهها، مهر و محبتها و در عین حال کنایههای تلخ زن و شوهری و خرده‌ماجراهای درگیری با افراد ضد مهاجر، یکی دو فرار خطرناک و گم شدن دخترشان.
فیلم لحن آرامی در برابر این مصایب دارد، پاساژها و نقطهگذاریهای تصویری موثر و پرحس‌وحالی در فیلم هست و این درددل غریب فیلم‌ساز: «خیلی سینما رو دوست دارم و گاهی سینما خیلی کثیفه. در جابهجایی اتاق در کمپ، زهرا [دخترش] گم شد. در جست‌وجوی زهرا در جنگل و در لابهلای تصورات آزاردهندهای که در سرم میگذشت، دوربینم رو راه انداختم و فیلم میگرفتم و یک‌باره یکه خوردم و با خودم فکر کردم حالا با این دوربین میرسم بالای سر جسد دخترم و اول بار پشت دوربین میبینمش. از خودم بدم اومد و از سینما بدم اومد.»