درباره هجرت

حسام اسلامی

در سینمای مستند اروپا در این سال‌ها فیلم‌های زیادی درباره مهاجرت ساخته شده. تا جایی که می‌توان در هر جشنواره‌ای بخشی مجزا برای فیلم‌هایی با این موضوعات برنامه‌ریزی کرد. این فیلم‌ها را بر اساس عوامل گونانی می‌توان دسته‌بندی کرد. اما برای من، دسته‌بندی بر اساس جغرافیای محل فیلم‌برداری از همه جذاب‌تر است. می‌توان مسیر حرکت مهاجران را از مبدا تا مقصد تعیین کرد و بر اساس این‌که فیلم‌ساز کدام بخش از مسیر را انتخاب کرده، طبقه‌بندی را انجام داد. بعضی فیلم‌سازان به مبدا می‌پردازند؛ به وضعیتی که مهاجران را به مهاجرت وادار می‌کند. بعضی دیگر مسیر را تصویر می‌کنند. زندگی در مقصد هم می‌تواند موضوع دیگری برای فیلم‌سازان باشد.

هجرت همیشه یکی از مسائل بشر بوده؛ کنار گذاشتن جغرافیایی که فرد در آن ساکن است و رفتن با امید به زندگی در جایی بهتر. اما مقصد همیشه شبیه امید و آرزوهای مهاجر نیست. مهاجرانی که از خاورمیانه و آفریقا به اروپا می‌رسند، منتظر محل زندگی، غذا و پول هستند، اما چیز دیگری در انتظارشان است. گاهی یک فرودگاه قدیمی و خالی تبدیل به اقامتگاهی موقت برایشان می‌شود. گاهی ساختمان‌های متروکه و نیمه‌خراب پاتوق غیرقانونی‌ها می‌شوند و گاهی ناچار می‌شوند در حاشیه‌ کانال‌ها چادر بزنند.

آبل فرارا فیلم‌سازی است که موضوع زندگی مهاجرها در مقصد را برگزیده. او سراغ بزرگ‌ترین میدان شهر رم رفته. میدانی تاریخی که در خاطره هر نسل یک طور ثبت شده است و حالا بعد از مهاجرت بزرگ این سال‌ها کاملا تغییر شکل داده. فیلم آزادانه و بدون هیچ قیدی گذشته و حال میدان را روایت می‌کند. از گفت‌وگوی رسمی و غیررسمی فیلم‌ساز در خیابان در آن وجود دارد تا آرشیو فیلم و عکس. حتی فیلم‌ساز در اظهار نظری کل فیلم را تحقیقی تصویری درباره‌ میدان می‌داند. این فیلم به روشی متفاوت به سراغ موضوعی آشنا رفته و به همین خاطر می‌تواند الهام‌بخش باشد. و مگر جشنواره‌ها برای چیزی به غیر از همین الهام گرفتن‌ها راه افتاده‌اند؟

رم الان یعنی دنیا

پیروز کلانتری

ابل فررا فیلم‌ساز ایتالیایی/ آمریکایی مستقر شده است در میدان ویتوریوی رم ایتالیا و پارک کنارش «کوله اوپیو» که در سال­های اخیر شده است محل زندگی، تجمع و گذران مهاجرهای همه جای دنیا: «رم الان یعنی دنیا.» فیلم با آوازی شروع می­شود از رغبت مردم شرق آمریکا برای کوچ کردن به کالیفرنیا و توصیف خوبی­های کالیفرنیا، اما با این ترجیع­بند و توصیه­ مدام که «اگه دل و جرئت ندارین…!»

فررا میان آدم­های جوراجور مهاجر و ایتالیایی میدان وول می­خورد و باهاشان گپ می­زند. به آدم­ها نزدیک نمی­شود و باهاشان سر نمی­کند؛ انگار تماشای تنوع و تعدد این همه مهاجر جذاب­تر است برایش تا دریافت و پرداخت احوال دل و دنیای درون این آدم­ها. مراوداتش اما به دل می­نشیند، چون اهل ارتباط است و در کنار و از روبه‌رو و رخ­به­رخ با مردم گپ­وگفت می­کند.

به­تدریج چیزهای زیادی دستمان می­آید؛ این­که چینی­ها عمده­ مغازه­های اطراف میدان را خریده­اند، مهاجرها رم و رمی­ها را خیلی دوست دارند، مردم مهاجر در کشورهایشان با فساد اقتصادی و دیکتاتورهایشان طرف­اند، و مثل دیگر کشورهای با اقتصاد شکننده، در ایتالیا هم فشار حضور مهاجرها به مردم ضعیف وارد می­شود. طبقه­ متوسط لاغر می­شود و پول‌دارها چاق­تر: «وقتی آب بالا میاد، کشتی رو هم بالا میاره!»

بیشتر ایتالیایی­های فیلم مهربان و سازگارند با احوال میدان. زنی سرخوشانه می­خواند: «من از خورشید مستم؛ من از دریا مستم، من از تو مستم!»