عدالت برای همه

محسن آزرم

«واکرسدورف» به فیلم‌های افشاگری شبیه است که در دهه ۱۹۷۰ به بخش مهمی از سینمای آمریکا بدل شدند؛ فیلم‌هایی درباره رابطه‌ نظام حاکم و شهروندان و حقوق شهروندی‌ای که نظام حاکم ترجیح می‌دهد آن را زیر پا بگذارد و به برنامه‌های پنج ‌ساله و ۱۰‌ ساله‌اش برسد. در این فیلم‌ها معمولا آدمی هست که هرچند از دل نظام حاکم درآمده، یا در خدمت نظام حاکم است، ناگهان یا کم‌کم، با حرکتی ۱۸۰ درجه، به جبهه‌ مردم می‌پیوندد که قاعدتا مخالف بعضی سیاست‌های نظام حاکم است.

هانس شویررِ «واکرسدورف» هم یکی از این آدم‌هاست؛ فرمانداری که ترجیح می‌دهد دستور نظام حاکم را اجرا نکند و در جبهه‌ مردمی بایستد که چیزی جز حقوق اولیه‌ خود و البته عدالت نمی‌خواهند. اما این درست همان چیزی است که در دموکراسیِ آلمانِ آن سال‌ها زیر پا گذاشته می‌شود. نظام حاکم است که ظاهرا خیروصلاح مردم را می‌داند و خود مردم ظاهرا هیچ‌چیز نمی‌دانند و بهتر است در هیچ کاری دخالت نکنند. بااین‌همه آن‌چه شویرر را به یک چهره نمادین در آلمان غربیِ دهه‌ ۱۹۸۰ بدل می‌کند، شک در این نکته‌ ظاهرا بدیهی است. فرماندار، مثل هر مقام مسئول دیگری، قاعدتا مجری دستوری است که از مقام‌‌های بالاتر می‌رسد؛ بدون این‌که عواقب این دستور را بسنجد. اما وقتی فرماندار هم مسئولیت مدنی و شهروندی و البته اخلاقی را به یاد بیاورد، احتمالا همه ‌چیز دست‌خوش تغییر می‌شود. این‌جا است که دیگر نمی‌شود آن قیّم‌مآبانه‌ نظام حاکم را باور کرد و به فکر چاره‌ دیگری بود؛ همان‌طور که شویرر به این‌که راه‌اندازی یک نیروگاه هسته‌ای واقعا گرهی از کار فروبسته‌ مردم این منطقه می‌گشاید یا نه، شک می‌کند. شک همیشه راهِ نجات است؛ بی‌شک.