در محاصره

مجید اسلامی

«گرگ‌نما» – فیلم دوم آدریان پانک، کارگردان لهستانی – به قصه‌ بچه‌هایی می‌پردازد که از یک اردوگاه نازی‌ها، با آمدن روس‌ها در پایان جنگ منتقل می‌شوند به یک خانه‌ ویلایی قدیمی در دل جنگل و مجبورند با کمبود غذا و مواد بهداشتی، حضور گاه و بی‌گاه سربازهای فراری از قوای مختلف و سگ‌هایی که آن ویلا را محاصره کرده‌اند، کنار بیایند. اما این‌ها بچه‌هایی عادی نیستند، بلکه رفتار خشن نازی‌ها این بچه‌های قد و نیم‌قد را به موجوداتی غیرعادی، بی‌نظم و حتی بی‌رحم بدل کرده. دختری جوان و زنی میان‌سال هم در کنار بچه‌ها هستند و می‌کوشند برای موقعیت دشوارشان راه‌حل پیدا کنند. زنجیره‌ای از مشکلات به‌تدریج اوج می‌گیرد و به قصه‌ حضور آن‌ها در آن ویلا شکلی استعاری می‌بخشد. بچه‌ها به‌خوبی شخصیت‌پردازی می‌شوند و روابط میان آن‌ها و رفتار هر کدامشان با این مشکلات، تعلیل‌ها و کشمکش‌های دراماتیک پدید می‌آورد.

تصویری که فیلم از بچه‌ها نشان می‌دهد، تکان‌دهنده است؛ تصور این‌که در آن اردوگاه جنگی (بیرون از قاب داستان) چه بر سرشان آمده، خیلی سخت نیست و فیلم به جای نمایش سبعیتِ نازی‌ها پیامدش را نشانمان می‌دهد. از سوی دیگر، تصویر فیلم از موقعیت بعد از جنگ تصویری آخرالزمانی‌ است. یک‌جور بی‌سامانی، قانون جنگل، و تلاش برای بقا. فیلم به سنت فیلم‌های اروپای شرقی صراحت و خشونت قابل توجهی دارد و ممکن است کمی ناخوشایند باشد. کارگردانی فیلم قابل قبول، بازی بچه‌ها یک‌دست و صحنه‌پردازی و فیلم‌برداری فیلم (به سنت فیلم‌های سینمای لهستان) درخشان و دیدنی ا‌ست. «گرگ‌نما» فیلمی استاندارد است با قصه‌ای نسبتا آشنا ولی با پرداختی جذاب و تکان‌دهنده.

حرکت روی مرز باریک

سعید عقیقی

اگر فکر می‌کنید فیلمی پساجنگی در زیرژانر اردوگاهی قادر نیست با منطق اثری در ژانر وحشت کنار بیاید و گروهی نوجوان و کودک اسارت‌زده را این بار در محاصره سگ‌های تربیت‌شده از سوی نازی ها، محبوس در خانه‌ای خالی از مایحتاج زندگی به نمایش بگذارد، گرگ‌نما را ببینید. فیلم به‌رغم ظاهرش روی مرز باریکی حرکت می‌کند که یک‌سویش عادی‌سازی خشونت و سوءاستفاده از آن در جهت برانگیختن بیننده و ایجاد تعلیق محض است و سوی دیگرش پرداخت صرفا نمادین از شرایطی بحرانی که واقعیت برایش بهانه‌ای بیش نیست. فیلم بی‌آن‌که به یکی از این دو سو بغلتد، از امکانات هر دو نوع فیلم بهره می‌گیرد تا به چیزی فراتر دست یابد؛ نمایش کنار آمدن آدمی با خوی حیوانی خود، و آن‌چه می‌تواند امری واقعی را به سطح امرنمادین بکشاند. به همین دلیل است که آلمان‌های ابتدای فیلم تفاوت چندانی با دو سرباز روس و آلمانی انتهای فیلم ندارند، و باز شاید به همین دلیل است که راه‌حل پیشنهادی فیلم به تدریج و از طریق تفاوت‌های میان شخصیت‌ها و تداوم اسارت کابوس‌وارشان آشکار می‌شود. در انتها به نظر نمی‌رسد فرار چاره کار باشد، و به نظر نمی‌رسد ازخشونت جز خشونت زاده شود. تجربه مشاهده فیلم، تجربه کنار آمدن با واقعیت کابوس‌وار برای فراتر رفتن از آن است. کنار آمدن با خشونت، از راهی که به مرور و با یادگیری راه‌های برتری بر خوی حیوانی آدمی بتواند به پرهیز از خشونت بینجامد.