ریتی پان مستندساز، کارگردان و تهیه‌کننده کامبوجی می‌گوید دوست دارد با مردم فیلم بسازد نه در مورد مردم. مستند به او این اجازه را می‌دهد که در کنار مردم باشد.

به گزارش ستاد خبری سی و ششمین جشنواره جهانی فیلم فجر، ریتی پان کارگردان و تهیه‌کننده ۵۳ ساله کامبوجی که جزو تحسین‌شده‌ترین مستندسازان سینمای جهان و شناخته‌شده‌ترین کارگردان سینمای کامبوج است، مهمان ویژه سی و ششمین جشنواره جهانی فیلم فجر است.

خانواده پان در سال ۱۹۷۵ توسط رژیم خمرهای سرخ از پنوم پن پایتخت کامبوج بیرون رانده و سختی‌های زیادی را متحمل شد. پان پس از آن که شاهد رنج والدین، مرگ خویشاوندان از سوءتغذیه یا بیگاری شد، در ۱۹۷۹ به تایلند گریخت و مدتی در اردوگاه پناه‌جویان زندگی کرد.او سپس به شهر پاریس در فرانسه کوچ کرد و در حالی که در یک مدرسه فنی حرفه‌ای مشغول یادگرفتن فن نجاری بود به سینما علاقه‌مند شد. پان سپس از موسسه مطالعات سینمایی دانش‌آموخته شد و به کامبوج بازگشت، اما محل اصلی زندگی او پاریس است.

«ایستگاه ۲» (۱۹۸۹) نخستین فیلم مستند پان با موضوع پناه‌جویان کامبوجی در یک اردوگاه در دهه ۱۹۸۰، برنده جایزه بزرگ مستند از جشنواره آمینی شد. فیلم بلند او «برنج‌کاران» (۱۹۹۴) در تاریخ سینمای کامبوج نخستین فیلم است که برای رقابت در بخش بهترین فیلم خارجی زبان اسکار به آکادمی علوم و هنر سینمایی معرفی شد. «برنج‌کاران» که به سبک مستند روایت شده است به تلاش‌های یک خانواده روستایی برای زندگی پس از برچیده شدن سلطه خمرهای سرخ در کامبوج می‌پردازد. فیلم در بخش رقابتی جشنواره کن ۱۹۹۴ نیز پذیرفته شد. مستند دیگر او «سرزمین ارواح سرگردان» (۲۰۰۰) بازهم ماجرای تلاش‌های یک خانواده را دستمایه قرار داده و ورود مردم کامبوج به دنیای مدرن را نمایش می‌‌دهد. مستند «اس-۲۱: ماشین کشتار خمرهای سرخ» (۲۰۰۳) درباره زندان «تیول اسلنگ» است که در آن زندانیان قدیمی از جمله هنرمندی به نام وان ناث و زندانبان‌های سابق آن‌ها رودرروی هم قرار می‌گیرند تا تاریخ خشونت‌بار کامبوج نقد شود.

شاید مهم‌ترین و مشهور‌ترین مستند ریتی پان، «تصویر گمشده» باشد. این مستند در سال ۲۰۱۳ به نمایندگی از کامبوج به آکادمی علوم و هنرهای سینمایی معرفی و نامزد اسکار بهترین فیلم خارجی‌زبان شد. «تصویر گمشده» که یک روایت شخصی از دوران هولناک دیکتاتوری پل پوت در کامبوج دهه ۱۹۷۰ است، در جشنواره کن آن سال برنده جایزه اصلی بخش نوعی نگاه شد. پان «تصویر گمشده» را بر مبنای کتاب خاطرات خود با عنوان «حذف» ساخت. او در این فیلم تجربیات خانواده خود را در دوران حکومت خمرهای سرخ در کامبوج که به مرگ پدر و مادر و خواهرش منجر شد، به تصویر کشیده است. «تصویر گمشده» با استفاده از تصاویر آرشیوی همین‌طور عروسک‌های گلی ساخته شد.

ریتی پان همچنین یکی از تهیه‌کنندگان فیلم «اول پدرم را کشتند» به کارگردانی آنجلینا جولی است که سال گذشته نماینده کامبوج در بخش فیلم خارجی‌زبان نودمین دوره جوایز اسکار بود و نامزد جایزه گلدن گلوب و بفتا شد.

سال گذشته مستند «تبعید» به کارگردانی پان در بخش نمایش‌های ویژه (آثار برگزیده بزرگان سینما) سی و پنجمین جشنواره جهانی فیلم فجر نمایش داده شد. این مستند به دوران پس از نسل‌کشی خمرهای سرخ در کامبوج می‌پردازد. «تبعید» در بخش نمایش‌های ویژه شصت و نهمین جشنواره فیلم کن نیز حضور داشت.

در حاشیه سی و ششمین جشنواره جهانی فیلم فجر مصاحبه‌ای با او انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

مستندسازی چه مزیت‌هایی نسبت به سایر انواع فیلمسازی دارد که آن را به‌عنوان مدیوم انتخاب کردید؟

من مستندهای بسیار زیادی ساخته‌ام، اما تعدادی فیلم بلند هم در کارنامه‌ام دارم. واقعاً زمانی که در حال ساخت یک فیلم هستم به اینکه مستند است یا داستانی فکر نمی‌کنم. در نظر من یک فیلم، در نهایت یک فیلم است. البته به خاطر گذشته‌ام، مستند برای من جایگاه خاصی دارد. در عین اینکه دوست دارم با مردم فیلم بسازم نه در مورد مردم. مستند به من این اجازه را می‌دهد که در کنار مردم باشم.

مستندهای شما بشدت شخصی و بازتاب‌دهنده تجربیات خودتان هستند. به نظر شما ساخت فیلم بر اساس تجربیات شخصی به فیلمسازها کمک خواهد کرد؟

مطمئن نیستم صرف اینکه شما خودتان غمگین باشید الزاماً درمورد غم خوب هم بدانید. مهم این است که چیزی برای گفتن داشته باشید. چیزی برای ارتباط برقرار کردن داشته باشید. من خیلی تصادفی فیلمساز شدم. اگر فیلمساز نمی‌شدم شاید نقاش، موزیسین یا معلم می‌شدم. اگر حرفی برای گفتن دارید فقط بهترین راه برای گفتن آن را پیدا کنید. حتماً نباید فیلم بسازید. هیچ بهتر یا بدتری وجود ندارد. فیلمسازی برای من یک الزام است. من نمی‌توانم بدون فیلم ساختن زندگی کنم.

با توجه به اینکه در گذشته تجربه زندگی در اردوگاه پناهندگان را داشته‌اید، نظرتان در مورد وضعیت کنونی پناهندگان و برخوردهایی که در جاهای مختلف دنیا با آن‌ها می‌شود چیست؟

ناامیدکننده است. من واقعاً ناامیدم چون در حال حاضر بیش از هر زمان دیگری در تاریخ پناهنده داریم. ناامیدکننده‌تر این است که ما این موقعیت را داریم که به آن‌ها کمک کنیم، غذا برسانیم و امکاناتمان را با آن‌ها تقسیم کنیم اما جهانی‌سازی به مردم اهمیت نمی‌دهد. جهانی‌سازی فقط در مورد پول است. نه به مشکلات اجتماعی کاری دارد نه به مردم بیچاره کمکی می‌کند و نه شرایط زندگی مردم را بهتر می‌کند. حتی گاهی جهانی‌سازی نوعی استعمار است. خیلی از این وضعیت ناراحتم.

یک هنرمند چطور می‌تواند بر صلح جهانی تأثیرگذار باشد؟

من فکر نمی‌کنم که هنر این توانایی را داشته باشد که دنیا را تغییر بدهد اما می‌تواند به مردم این آگاهی را بدهد که آن‌ها می‌توانند دنیا را تغییر بدهند. این کاری است که هنر می‌تواند انجام بدهد. هنر قدرت این را دارد که چشمانتان را باز کند و شما را نسبت به آنچه در دنیا اتفاق می‌افتد حساس‌تر کند. این تنها کاری است که هنرمندها می‌توانند در مسیر صلح جهانی انجام دهند.

جشنواره را چطور دیدید؟

خب، امسال اولین سفرم به ایران است و واقعاً از حضورم در جشنواره شگفت‌زده و خوشحالم. کشور شما تاریخ و سینمای بسیار بزرگی دارد. من فیلمسازان زیادی از ایران را تحسین می‌کنم.

آدرس سایت رسمی جشنواره Fajriff.com و پست الکترونیکی جشنواره Info@Fajriff.com است.

سی و ششمین جشنواره جهانی فیلم فجر ۱۹ تا ۲۷ آوریل ۲۰۱۸ (۳۰ فروردین تا ۷ اردیبهشت ۱۳۹۷) به دبیری سیدرضا میرکریمی در تهران در حال برگزاری است.