اولین گام جسورانه در موج نو

احمد طالبی نژاد

از هر نظر فیلم «دونده» را می‌توان آغازگر، یا بهتر بگویم، تداوم‌دهنده جریان موج نو در سینمای پس از انقلاب دانست. فیلمی ساختارشکن که تمامی قواعد کلاسیک سینما، از شیوه داستان‌گویی (حکایت) تا معیار‌های زیبایی‌شناختی سینما، از جمله دکوپاژ مبتنی بر تداوم حسی نما‌ها و سکانس‌ها را آگاهانه در هم می‌ریزد و نادیده می‌گیرد تا عرصه‌ای باشد برای جولان بلندپروازی‌های سازنده‌اش، امیر نادری، که تا پیش از «دونده»، فیلم‌های متعارف می‌ساخت. در زمان نمایش این فیلم، نادری در گفت‌وگویی مفصل با ماهنامه فیلم، از چگونگی تحول روحی و هنری‌اش گفت و این‌که تحت تاثیر سینمای متعالی اروپا به‌ویژه برخی از موج نویی‌ها قرار گرفته و در این سیر آفاق و انفس، دیگر از سینمای متعارف و قصه‌پرداز دل کنده و در جست‌وجوی افق‌های تازه است. «دونده» دقیقا مصداق این جست‌وجوست. کافی است فیلم را با فیلمنامه اولیه‌اش که کار بهروز غریب‌پور است، مقایسه کنیم تا دریابیم فیلم به لحاظ فرم ربط چندانی به آن فیلمنامه ندارد. برخی در همان زمان این ساختارشکنی جسورانه و تا حدودی رادیکال را ناشی از حضور بهرام بیضایی در کنار نادری می‌دانستند. بیضایی که تدوین «دونده» را بر عهده داشته، بی‌تردید نقش موثری هم در شکل نهایی فیلم داشته، اما یادمان نرود که نادری فیلم‌های بعدی‌اش، از جمله «آب باد خاک»، «منهتن از روی شماره»، «دیوار صوت» و «کوه» را هم با همین رویکرد ساخته و پرداخته است. هرچه هست، «دونده» هم‌چنان فیلمی پیش‌رو در تاریخ سینمای پس از انقلاب محسوب می‌شود.